De actualiteit van de Tweede Wereldoorlog

Omgaan met meerdere perspectieven

In de aanpak van Liesbeth Dirks is multiperspectiviteit op twee manieren aanwezig. Naast het feit dat leerlingen reflecteren op verschillende actoren die verantwoordelijk kunnen zijn, kijken zij vervolgens namelijk ook naar schoolboeken uit de jaren 1970, waaruit blijkt dat er verschillende interpretaties als antwoord op deze vraag mogelijk zijn. Uiteindelijk geven leerlingen hun eigen mening door zelf een korte paragraaf voor een schoolboek te schrijven. Klassikale discussie is mogelijk over waarom leerlingen verschillende actoren verantwoordelijk achten of over morele implicaties en de relatie met het heden.

Multiperspectiviteit kan zich dan ook op verschillende niveaus afspelen. Bjorn Wansink maakte een onderscheid in het toepassen van meerdere perspectieven in het verleden (historisch), door het verleden (historiografisch) en in het heden. De vraag is echter of er ook grenzen zijn aan multiperspectiviteit. Bij een gevoelige geschiedenis als die van de Tweede Wereldoorlog kan dit zeker het geval zijn, omdat er sprake is van een sterke (morele) identificatie met het onderwerp. Daarbij speelt ook angst voor Holocaust-ontkenning en waardenrelativisme een rol, en is de vraag of het wenselijk is om leerlingen zich in te laten leven in ‘het kwaad’. Het schetsen van de context blijft in dit soort gevallen erg belangrijk.

In de discussie kwamen ook andere vormen van multiperspectiviteit ter sprake. Zo zou eveneens de vraag kunnen worden gesteld hoe mensen tijdens de periode van de Tweede Wereldoorlog zelf de schuldvraag zouden beantwoorden, al is dat vaak lastig om te reconstrueren. Daarnaast kunnen films een goede ingang zijn, omdat zij vaak zeer expliciet een bepaald perspectief of het verleden laten zien. Leerlingen kunnen bovendien op verschillende manieren op een multi-perspectieve benadering reageren. Zo zal de Tweede Wereldoorlog voor veel leerlingen een klassiek voorbeeld zijn waarbij het antwoord op de schuldvraag in het midden ligt. Maar soms kunnen leerlingen bij gevoelige geschiedenissen ook veel weerstand bieden. In dat geval zou de docent een keuze kunnen maken om meer op slachtofferschap of juist op daderschap te focussen. Ook kan het raadzaam zijn om eerst een opdracht rond multiperspectiviteit uit te voeren aan de hand van een ‘koude’ geschiedenis, alvorens met het meer gevoelige materiaal aan de slag te gaan.